Kaszubskie tradycje wielkanocne. Jak wyglądało świętowanie naszych przodków?

Święta Wielkanocne to niezwykły czas, łączący nowoczesność z tradycjami, zaklętymi w lokalnych obyczajach. Te z każdym rokiem jednak ewoluują, zmieniając się i łącząc ze sobą nawzajem, tworząc nowe. Tak jest na Podhalu, Warmii czy Kaszubach, o których Pulsowi Gdańska opowiedział dr Tomasz Fopke.

Kaszubskie rodziny często składają się z przedstawicieli różnych regionów, nawet kultur, czy ras – stąd  postępuje globalizacja; jednak niektóre zwyczaje w formie nieco egzotycznej zabawy zachowały się i należą do nich przede wszystkim zwyczaj dëgowania, dëgùsów, czyli smagania gałązkami różnych roślin, przede wszystkim jałowca przez chłopców młodych dziewcząt w drugie święto wielkanocne. Ten zwyczaj odradza się — tłumaczy.

Jeszcze przed wojną, Wielkanoc na Kaszubach była bezpośrednio związana z obrzędem chrześcijańskim. Jak podkreśla jednak dr Tomasz Fopke, w trakcie świętowania nie brakowało także elementów prasłowiańskich, które Kaszubi skrzętnie wplatali w religijne obrzędy. Zauważa on, że występowała wówczas swego rodzaju “fiksacja na tle smagania”.

Tak wyglądał Wielki Tydzień na Kaszubach

Najboleśniejszy według uczonego był zaś Wielki Piątek, na Kaszubach nazywany Płaczëbòga. Tego dnia na pamiątkę biczowania Jezusa matki smagały dzieci, także te w kołysce, czasami do krwi – gałązkami agrestowymi. Dzień później następowało ostatnie smaganie, w trakcie którego główną rolę odgrywały gałązki jałowca.

Trzecie smaganie wielkanocne to dëgòwanié właściwe, kiedy właśnie chłopcy, chcąc potwierdzić powodzenie dziewcząt u płci przeciwnej, wpadali z rana w Wielki Poniedziałek do domów dziewcząt, wcześniej uzgodniwszy to z jej rodzicami i pobrawszy za tę czynność/usługę dëgòwinë w postaci jajek, innych wiktuałów bądź pieniędzy —  mówi Pulsowi Gdańska dr Tomasz Fopke.

Oczywiście dziewczęta mogły uniknąć “agresji”, chowając się do chlewika i wypuszczając świnie. Ten ruch nie był jednak wykorzystywany, ponieważ jak tłumaczy propagator kultury kaszubskiej “uważano, że ta dziewczyna, która ma bardziej pòmòdrzoné nogi, czyli posiniaczone nogi – będzie miała większe powodzenie u płci przeciwnej”.

Wielkanoc na Kaszubach – poznaj niezwykłe tradycje Wielkiego Tygodnia

Kaszubi wierzyli, że Wielki Czwartek był najlepszym dniem na sadzenie kwiatów, ponieważ najlepiej się przyjmowały. Jednocześnie cały okres Triduum Paschalnego to czas udziału w obrzędach kościelnych, gdzie również nie brakowało słowiańskich tradycji. Te objawiały się, chociażby w postaci odstraszania duchów klekotkami (klekòtczi albo klaprë) w Wielki Piatek lub palenia w Wielką Sobotę ogniska w okolicy kościoła.

W Wielką Sobotę mamy do czynienia z przenikaniem się prasłowiańskiego zwyczaju palenia ogniska w okolicy kościoła (potem ludzie zabierają te fragmenty niedopalone najczęściej ciernistych krzewów rosnących w okolicy, po to aby zapewnić ochronę przed pożarem domostwa) [...]  W Wielką Sobotę święcona jest również woda i tutaj mamy pewien odpowiednik przedchrześcijański w postaci ablucji porannej - obmywania twarzy przez młodzież zwłaszcza żeńską po powrocie z rezurekcji wczesnym rankiem w niedzielę. Wracając z kościoła, nie można było się oglądać za siebie.

Co mogliśmy znaleźć na kaszubskim stole wielkanocnym

Na stole wielkanocnym było to, czego nie mogło być wcześniej przez okres postu, więc to, co było związane z tłustym i ze słodkim jedzeniem. I tutaj chyba najbardziej widać wpływ kultur regionalnych z innych części państwa: baby wielkanocne, mazurki... Najbardziej charakterystyczna na Kaszubach była prażnica, czyli jajecznica. W ubiegłym roku prażnica na brétlingach (szprotach), została wpisana na listę produktów regionalnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Symbolem postnego jedzenia był żur, ale nie taki jak dzisiaj z kiełbaską w środku, tylko po prostu kwas — mówi Pulsowi Gdańska dr Tomasz Fopke.

Drugie święto na Kaszubach przebiegało zaś pod znakiem odwiedzin u bliższej, i dalszej rodziny oraz rajeniô, czyli swatania par. Tak jak w innych częściach kraju to także moment dëgùsów.

Na Kaszubach Lany Poniedziałek nie był lany. Samo sformułowanie śmigus-dyngus nie zawiera nawiązania do lania wody. Słowa „śmigus” dotyczny „śmigania” w domyśle gałązką oraz „dyngus” czyli nawiązanie bezpośrednio do dëgòwaniô. Woda na Kaszubach była towarem deficytowym. Jej zdobycie wiązało się z ciężką pracą. Trzeba było ją wydobyć ze studni, przewieźć/przenieść do domu i dla zwierząt… Wodę szanowano, więc nie było potrzeby jej wylewania „po próżnicy” — tłumaczy nam uczony.