Polska ostoja w Wolnym Mieście Gdańsku. Historia Dyrekcji Kolei [ZDJĘCIA]

Budynek Dyrekcji Kolei znajduje się przy ulicy – a jakże – Dyrekcyjnej. Dość dobry widok na niego rozpościera się z Góry Gradowej, choć jest częściowo przysłonięty przez wiadukt Błędnik. Stojąc na wiadukcie ujrzymy okazałą, bogato zdobioną fasadę w pełnej okazałości.

Widok na Dyrekcję Kolei na pocztówce z 1914 roku

Przepych i nowoczesność

Budynek posiadał wiele nowoczesnych jak na tamte czasy rozwiązań: oświetlenie elektryczne, centralne ogrzewanie, sieć telefoniczną, windy, a także system centralnego odkurzania. Ciekawostką były umieszczone na korytarzach każdego piętra zdobione lawetarze, czyli niewielkie fontanny tryskające wodą.

Gmach Dyrekcji Kolei powstał na planie prostokąta (z przedłużeniem wzdłuż ulicy Kupieckiej), z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Dzisiaj jeden pełni rolę parkingu, a na drugim znajduje się restauracja z zadrzewioną fontanną i oczkiem wodnym. Z zewnątrz uwagę przykuwa bogato zdobiona fasada, duże drzwi wejściowe i wielkie okna nad wejściem. Półkolisty ryzalit ozdobiono kamiennymi rzeźbami kobiet, które są uosobieniem rolnictwa, przemysłu, handlu i nauki. Niżej, nad wejściem, znajdują się rzeźby postaci pracujących, z motywami kolejowymi. Jedna rzeźba przestawia na przykład naprawę koła lokomotywy.

Pracami kierował Alexander Rüdell, projekty przygotowywał natomiast architekt Giebelhausen. Roboty budowlane prowadzono pod okiem radcy budowlanego Eintera. Inwestycja nie przebiegała bezproblemowo. Budowę utrudniały fundamenty po miejskim lazarecie oraz podmokły grunt. Potrzebne okazało się palowanie fundamentów. Wiecha na budynku zawisła pod koniec lipca 1913 roku, a otwarcie nastąpiło 5 czerwca 1914 roku. Było to uroczysta impreza, na którą przybyło wielu ważnych gości.

Ostoja polskości w Wolnym Mieście Gdańsku

W gmachu mieściły się jednak nie tylko biura kolejarzy. W budynku działało wiele polskich instytucji, takich jak: Gmina Polska Związek Polaków w II WMG, Związek Pracowników Kupieckich, Towarzystwo Śpiewu „Moniuszko”, Koło Miłośników Sceny, Towarzystwo Ludowe „Gwiazda”, KS Gedania, czy Związek Byłych Powstańców i Wojaków. Ponadto w budynku mieściły się biura Zrzeszenia Pracy, Konserwatorium Muzyczne Macierzy Szkolnej, ochronka sióstr dominikanek, Centrala Turystyczno-Krajoznawcza, Naczelny Inspektorat Ceł, polska 6-letnia szkoła średnia (od 1 maja 1934), polskie firmy oraz kilka mieszkań prywatnych. Przed wybuchem II Wojny Światowej działała tutaj także nielegalna polska strzelnica.

Okres Wojny i Północnej DOKP

[news:1048758]

Po zajęciu biurowca przez okupantów utworzono Reichsbahndirektion Danzig (Dyrekcja Kolei Rzeszy w Gdańsku), która funkcjonowała tutaj do 1944 roku, do momentu ewakuacji placówki do Lubeki.

W 1945 roku gmach przejęła Północna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, która funkcjonowała do 1998 roku. Budynek wojnę przetrwał bez poważniejszych uszkodzeń, spaleniu uległo jedynie poddasze i dach. W 1975 roku wybuchł pożar, który strawił część dachu i poddasza. Jeszcze w tym samym roku dokonano odbudowy. Powstało wówczas dodatkowe piętro w północnej części obiektu, które przykryto nie spadzistym, lecz płaskim dachem.

Dyrekcyjna 2-4 współcześnie

W ostatnich latach gmach przeszedł gruntowny remont elewacji. Na szczyt wróciły wszystkie rzeźby, w tym te zaginione po wojnie, odnalezione w późniejszych latach w kolejowych magazynach. 

Mimo prac remontowych, w budynku do dzisiaj znajduje się wiele oryginalnego wyposażenia. Do budynku wchodzi się przez ponad stuletnie drewniane drzwi obrotowe. Oryginalnie wyposażona jest bogato zdobiona, wyłożona marmurami reprezentacyjna klatka schodowa, oświetlający ją żyrandol i obraz na pierwszym piętrze, który pierwotnie wisiał w reprezentacyjnej sali narad.

Wędrując niezliczonymi korytarzami i klatkami schodowymi, zauważymy także inne elementy, które pamiętają początki istnienia biurowca. Są to między innymi poręcze na klatkach schodowych, czy większość drzwi wejściowych do gabinetów. Na wielu z nich zachowały się  do dzisiaj oryginalne numery gabinetów, które są dobrze widoczne także na przedwojennych fotografiach.

Na jednych z bocznych, nieużywanych na co dzień drzwiach wejściowych, widnieje do dziś tabliczka producenta: B.K.S. schliss selbst Franz Kuhnert Danzig. Na korytarzach zachowała się w niemal niezmienionym stanie część zdobionych lawetarzy. Niektóre jednak nie przetrwały próby czasu i uległy zniszczeniu, demontażowi, lub zamalowano je olejną farbą.

Do dzisiejszych czasów nie przetrwał też budzący wśród niektórych lekkie przerażenie paternoster.

Czym był słynny paternoster?

Właśnie takie urządzenie zamontowano w gmachu Dyrekcji Kolei. Jego zaletą była duża przepustowość. Dzięki dużej liczbie kabin poruszających się nieustannie możliwe było przewożenie dużej liczby pasażerów. Z windy nie mogły korzystać jednak osoby z ograniczonymi możliwościami poruszania się. Z powodu niezatrzymywania się na piętrach wsiadanie i wysiadanie wymagało od pasażerów refleksu – w przeciwnym razie mogłoby dojść do wypadku.

Paternoster w Północnej DOKP funkcjonował z powodzeniem do lat 80. W pewnym momencie dźwig zatrzymano, gdyż konieczna była wymiana łańcucha na nowy. Niestety ostatecznie w 1988 roku paternoster zlikwidowano i zastąpiono go klasyczną windą. Dzisiaj takie urządzenia w Polsce są nieliczne i można je spotkać między innymi w: gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach, gmachu Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, budynku Komendy Wojewódzkiej Policji w Opolu, a także w budynku przy wrocławskim rynku (Rynek 9/11). W całej Europie liczba czynnych dźwigów okrężnych spada. Wymieniane są na klasyczne windy, które są w stanie przewozić osoby z niepełnosprawnościami i wózki dziecięce.

Mimo braku paternostera gmach Dyrekcji Kolei w Gdańsku nadal jest perełką na mapie Gdańska. Wyjście obronną ręką ze zniszczeń wojennych oraz brak wielkich remontów w okresie PRL-u sprawiły, że wielki gmach nie tylko nadal zachwyca przepychem z zewnątrz i wewnątrz, ale kryje w sobie cały czas wiele elementów, które są świadkami historii Gdańska ostatnich 100 lat.

[yt:-g9Z12w_1fE]